ویژگی های یک سه تار خوب چیست؟

در این مقاله سعی خواهد شد ویژگی های یک سه تار خوب را برشمرده تا علاقه مندان به یادگیری سه تار پیش از خرید این ساز با خصوصیات فنی و شاخص های کیفی آن آشنا شوند. در نخستین گام باید بدانیم که تشخیص و خرید سه تار با کیفیت تجربه ای حرفه ای می طلبد. بنابراین لازم است پیش از اقدام به تهیه این ساز و برای پرهیز از خرید سه تار بی کیفیت با اساتید سه تار مشورت کرده و وبسایت های معتبر را مرجع قرار دهید. از پیش شرط های تشخیص یک ساز مناسب آشنایی با ساختار و اجزای ساختمان آن است. در ادامه پس از معرفی مختصر سه تار، با تجربه های عملی اساتید وبسایت نت به نت در انتخاب و تشخیص بهترین نمونه های این ساز آشنا خواهید شد.

درباره سه تار

ساز سه تار در گروه سازهای زهی و مضرابی در موسیقی ایران جای دارد. طریقه نواختن آن ضربه زدن با ناخن انگشت اشاره، مضراب یا زخمه بر سیم های آن است. سه تار در اساس متعلق به خانواده سازهای تنبور و دوتار است اما طی زمان طریقه و تکنیک نوازندگی و صورت ظاهری آن با تار قرابت بیشتری یافت. این ساز در آغاز دارای سه سیم بوده است و سیم چهارم بعدها به آن اضافه شد. وسعت صوتی این ساز را در حدود سه اکتاو دانسته اند و تاثیر حسی آن را درون گرا و تاثر برانگیز برشمرده اند. بر همین مبناست که تاریخ سه تار مملو از تک نوازی و بداهه نوازی است و نزد عرفا نیز از جایگاهی ویژه برخوردار است.

آموزش سه تار در وب سایت نت به نت

اجزای ساختمان سه تار

دو قسمت اصلی دسته و کاسه ساختمان کلی این ساز را تشکیل می دهند. در ادامه هر یک از اجزای ساختمان این ساز معرفی می شوند تا ویژگی و کارکرد آنها که برای تمییز دادن سه تار مناسب و شناخت مضرات ساز بی کیفیت لازم است، مشخص شوند.

کاسه سه تار

به طور کلی از چوب درختان توت، گردو و افرا برای ساخت بدنه و کاسه استفاده می شود. اما برای ساخت کاسه چوب توت کاربرد بیشتری دارد. کاسه سه تار به لحاظ شکل ظاهری و ساختار به کاسه تنبور شبیه است اما ابعاد کوچکتری دارد. طول کاسه بین 26 تا 30 سانتی متر و عرض آن در حدود 12 تا 16 سانتی متر است. عمق گودی کاسه نیز حدودا ۱۳ سانتی متر گزارش شده است. کاسه را شاید بتوان مهم ترین بخش از ساختار سه تار دانست چرا که تقویت کننده نوای سیم هاست و با چرخش و انعکاس ارتعاشات در آن صدا به گوش شنونده و نوازنده باز می گردد.

دسته سه تار

برای ساخت دسته ساز از چوب گردو استفاده می شود. اندازه طول دسته بین ۴۰ تا ۴۸ سانتی متر است. در بالای دسته گوشی ها نصب می شوند که فضای ۱۲ سانتی متر را به خود اختصاص می دهد. برخی سازندگان سه تار برای افزایش طول عمر ساز و زیبایی بصری آن دسته را با لایه ای از جنس استخوان شتر می پوشانند.

صفحه سه تار

کاسه ساز را با لایه ای نازک از چوب درخت توت می پوشانند که صفحه نام دارد. روی صفحه حفره هایی کوچک برای بیرون رفتن صدا از کاسه نیز تعبیه شده است که به زیبایی آن می افزاید.

خرک سه تار

خرک قطعه ای کوچک و چوبی است که با فاصله میانگین سه انگشت از مقطع انتهایی کاسه ساز روی کاسه نصب می شود و قابلیت حرکت و تنظیم نیز دارد. عرض خرک را در حدود 5 تا 6 سانتی متر و ارتفاع آن را حدود 1 سانتی متر تخمین زده اند.

گوشی های سه تار

گوشی ها قطعاتی چوبی برای بستن سیم های ساز هستند که با چرخاندن آنها کوک سه تار ممکن می شود. گوشی ها در انتهای دسته ساز نصب می شوند و چهار عدد هستند.

سیم‌ گیر سه تار

در مقطع انتهایی کاسه و برای نگه داشتن سیم ها سیم گیر نصب می شود. جنس سیم گیر امروزه چوبی است اما در گذشته از استخوان برای ساخت آن استفاده می شده است.

سیم های سه تار

سه تار چهار سیم دارد که عبارتند از سیم یکم به رنگ سفید و از جنس فولاد با نام «حاد»، سیم دوم به رنگ زرد و از جنس برنز با نام «زیر»، سیم سوم از جنس فولاد به رنگ سفید و با نام مشتاق یا زنگ و سیم چهارم از جنس برنز، به رنگ زرد و از جنس برنز با عنوان «بم». وظیفه کوک کردن ساز را گوشی ها بر عهده دارند و هر چهار سیم این ساز قابلیت کوک جداگانه دارد.

پرده های سه تار

شمار پرده ها در این ساز 25 عدد است و یک پرده نیز نزدیک به شیطانک نصب می شود. پرده ها کار بخش بندی فواصل موسیقایی را بر دسته ساز انجام می دهند. نخ های باریکی که به صورت چهار لایه یا سه لایه دور دسته پیچیده می شوند از جنس روده گوسفند یا ابریشم به دست می آیند. پرده های سه تار پس از مدتی استفاده از ساز ممکن است کارایی خود را از دست بدهند و نیاز به جایگزینی داشته باشند. شیطانک نیز قطعه ای کوچک است از جنس استخوان یا پلاستیک که نقش دسته بندی سیم های ساز در بخش بالایی دسته را بر عهده دارد.

شناخت پرده های سه تار

سه تار از دو بخش اصلی دسته و کاسه تشکیل شده است.

برای خرید سه تار خوب چه ویژگی هایی باید در نظر داشته باشیم؟

به طور کلی برای خرید و محک یک سه تار موارد زیر را باید به دقت در نظر داشت:

1. سه تار خوب از جنس چوب توت تهیه می­شود. در تشخیص جنس چوب به این نکته توجه داشته باشید که رنگ چوب درخت توت مایل به زرد است.

2. سازهای رنگ شده اگرچه ممکن است به جلا و زیبایی بیفزایند اما از صدادهی مرغوبی برخوردار نیستند. چسبندگی و سنگینی رنگ ارتعاش صوتی طبیعی کاسه را از بین می برد و در دسته نیز موجب بالا رفتن وزن آن و دشواری نواختن می شود.

3. همخوانی صدای نت های بالا دسته و پایین دسته را در نظر داشته باشید. به این معنی که در حرکت بر روی دسته پرش و تغییر صوتی به صورت ناگهانی حس نشود.

4. به سیم ها به ویژه سیم بم ساز ضربه بزنید و تمامی پرده ها را یکی یکی بیازمایید تا به اصطلاح از «گز» نزدن سیم ها بر پرده ها اطمینان حاصل کنید.

5. ساز را حتی در حد چند نت کوتاه بنوازید و به صافی، نرمی و طبیعی بودن صدای ساز خوب گوش کنید.

6. صفحه ساز را به دقت از نظر بگذرانید تا روزنه ای میان اتصالات آن وجود نداشته باشد.

7. به سهولت لغزش انگشتان بر دسته که شرط اجرای تکنیک ناله، ویبره یا ویبراسیون است توجه کنید.

8. ضخامت و ظرافت دسته از نکات مهم در ساخت یک ساز مرغوب است. دسته ساز از بالا قدری نازک است و هر چه به کاسه نزدیک می شود با حفظ تناسب به آرامی پهن تر می گردد.

9. وزن ساز را محک بزنید. سه تار نباید سنگین باشد. اگر یک طرف ساز بر دیگری سنگینی کند نشانه آن است که در ساخت آن اصول حرفه ای رعایت نشده است.

10. با قرار دادن ساز زیر نور بافت ساز را به دقت مشاهده کنید تا ترک ها یا ریختگی های احتمالی را تشخیص دهید.

11. استحکام گره ها و جنس پرده را با انگشت گذاری روی تک تک آنها بسنجید. در صورت مشاهده پوسیدگی از فروشنده تعویض پرده ها را بخواهید.

12. به جای نصب خرک دقت کنید. همچنین فاصله قرارگیری سیم ها بر روی خرک را به دقت از نظر بگذرانید. سیم های بم جفت یکدیگر جای می گیرند و سیم های دیگر قدری بیشتر از آنها فاصله دارند.

13. به نحوه اتصال سیم ها به سیم گیر، استحکام و طول سیم ها دقت کنید. سیم ها بهتر است که در نزدیک ترین فاصله با دسته قرار داشته باشند.

14. رعایت پاکیزگی در ساخت، نبودن اضافات چسب و انضباط در بستن پرده ها را در نظر بگیرید.

15. به صاف و قائم بودن دسته توجه کنید. دسته به اصطلاح نباید تاب داشته باشد. برای تشخیص آن فاصله سیم ها بر روی دسته را به صورت عرضی بسنجید به گونه ای که در هیچ نقطه ای فواصل تغییر نکند.

16. وزن دسته باید به حدی باشد که نوازنده در حین نواختن برای نگه داشتن آن توانی اضافی صرف نکند.

17. در آغاز آموزش به مُهر سازندگان سه تار حساس نباشید. برخی مهرها مانند «مفاخری» و «محمدی» از شهرت بالایی برخوردارند اما به همان نسبت قیمت بالاتری نیز دارند. 

کاسه می تواند چوب یک تکه باشد یا از کنار هم قرار گرفتن قطعات مختلف ساخته شود.

مراقبت از سه تار

سه تار سازی حساس به محیط اطراف است. تغییر دما و میزان خشکی یا رطوبت هوا بر کیفیت صدا دهی و ارتعاشات آن تاثیر مستقیم می گذارد. بنابراین پس از خرید با رعایت موارد زیر در مراقبت از ساز خود بکوشید:

سه تار را در جعبه یا پوشش قرار دهید تا از تاثیر محیط اطراف بر آن بکاهید.

ساز را در معرض نور آفتاب، دستگاه های گرم کننده یا خنک کننده محیط قرار ندهید.

از خواباندن ساز بر سطح زمین یا سطوح دیگر بپرهیزید و حتی الامکان آن را آویزان کنید.

با دست های آلوده ساز را ننوازید چرا که بر دسته، سیم ها و پرده ها تاثیر منفی می گذارد.

در محل قرار دادن ساز، جعبه یا پوشش آن، نم گیر مخصوص قرار دهید.

ساز را به طور مرتب بنوازید. سازهایی که ننواخته رها می شوند به اصطلاح صدایشان می خوابد.

جهت خرید سه تار به این لینک مراجعه کنید

مضرات سه تار بی کیفیت

سه تار بی کیفیت به دلیل قیمت ارزان آن خرید و فروش می شود اما باید دانست که کیفیت ساخت نازل و صدادهی پر اشکال این سازها که به سه تار مشقی نیز معروفند، گاه می تواند بر یادگیری و شیوه نواختن هنرجو لطمه وارد کند. سه تار مشقی گاه در کارگاه های تولیدی به صورت انبوه و از سوی افراد غیر متخصص ساخته می شود و در مراحل تولید آن کمال دقت، تخصص و تجربه دستان استادکاران وجود ندارد. سه تارهای دکوری نیز مناسب آموزش نیستند چرا که در ساخت و آرایش آنها تنها جنبه تزئینی ساز در نظر گرفته شده و در انتخاب جنس چوب، ابعاد و ساخت آن دقت به عمل نیامده است. در این گونه سازها که تنها جنبه دکوراتیو دارند کیفیت، مرغوبیت و گستره صوتی نادیده گرفته شده و ارکان و اصول موسیقایی رعایت نشده است. بنابراین، خرید و استفاده از این گونه سازهای زینتی به هیچ وجه به هنرجویان توصیه نمی شود.

وبسایت نت به نت با همکاری متخصصان موسیقی علاوه بر ارائه مشورت به هنردوستان جهت ساز، سه تار مهر شگرفی را که واجد شاخص های ضروری برای یک سه تار خوب است و با استقبال علاقه مندان مواجه شده، در فروشگاه نت به نت آماده عرضه دارد.

در خرید سه تار به پرده بندی آن توجه کنید.