چگونه مهارت نت‌خوانی خود را تقویت کنیم

نت‌خوانی به مفهوم نواختن یا زمزمه‌ی نت‌های موسیقی با تمام جزئیات ریتم و آهنگ بدون پیش ادراک شنیداریِ متن مکتوب آن ‌است به گونه‌ای که فرد بتواند خود را با یک گروه هم‌نوازی در اجرای همان نت‌ها تطبیق دهد. تسلط بر این مهارت علاوه بر سهولت هماهنگی با اعضای یک گروه هم‌نوازی، در تسریع روند یادگیری موسیقی و تشخیص و رعایت بافت آن زیر کمک می‌کند؛ به همین دلیل تسلط بر نت‌خوانی همواره به عنوان یک اصل پیش‌نیاز در گروه‌نوازی مطرح می‌شود.

آشنایی اولیه با نت های موسیقی و دایره نت ها

نت‌خوانی یک زبان محسوب می‌شود؛ زبانی که یادگیری آن مستلزم تقویت ادراک بصری و شنیداریست. لذا در آن هرگز نمی‌توان مطابق دیگر اصول زبان آموزی با روخوانی صرف به مهارت در عملکرد دست یافت. موسیقی یک فرآیند حسی‌ست و نوازنده در آن باید همزمان با روخوانی از نت‌، به حس درونی خود نسبت به آن‌چه در پس نواختن می‌شنود توجه کند، بارها تکرارش کند و درک شنیداری خود را از منظر سطح هارمونی و لذت شنیداری مورد ارزیابی شخصی قرار دهد. صحت در اجرای نت‌ها پیش از آن‌که از یک قانون ویژه تبعیت کند باید توسط قوه‌ی ادراک نوازنده از جنبه‌ی زیباشناختی مورد تأیید قرار گیرد.

آموزش تئوری موسیقی در وب سایت نت به نت

نت و پیشنه‌ی تاریخی آن

بیش از یک هزاره از تاریخ پیدایش نت در موسیقی می‌گذرد. الفبای موسیقی در بدو ابداع شامل یک مجموعه‌ی ۶ نتی فاقد نت سی(Si) بود که بعدها با افزودن این نت تعداد آن به ۷ و با تغییر هجای نت اوت (Ut) در آن، نت دو (Do) شکل گرفت.

امروزه بر اساس یک دسته‌بندی که سیستم الفبایی نامیده می‌شود، نت‌‌های موسیقی با ۷ حرف لاتین شامل حروف C، D، E، F، G، A و B نامگذاری و آموزش داده می‌شوند. استفاده از این سیستم در اغلب کشورهای اروپایی مرسوم است. در نوع دیگری از دسته‌بندی که رواج بیشتری دارد نت‌ها در قالب یک مجموعه‌ هجایی، معرفی و آموزش داده می‌شوند. این سیستم که در ایران نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد شامل ۷ هجای بم به زیرِ دو (Do)، ر (Re)، می (Mi)، فا (Fa)، سل (Sol)، لا (La) و سی (Si) است. هنرجو در این سیستم علاوه بر نت‌خوانی و نت‌نویسی به مرور سلفژ و نواک موسیقی را نیز هم‌راستا با بیان آوایی هجاها آموزش می‌بیند.

آموزش تنبک در وب سایت نت به نت

روش‌های موثر در تقویت نت‌خوانی

اولین گام در تقویت نت‌خوانی، تقویت ادراکی نت‌های موسیقی از طریق تماس چشمی مداوم با ظاهر هر نت، همزمان با تجسم آوای آن‌ است. این روند در ادامه با افزودن تزئینات و ریتم و فواصل به تمرین، می‌تواند منجر به تسریع خوانش صحیح نت‌ها طبق ملودیِ تعریف شده شود. جهت حصول به این هدف روش‌های مختلفی توسط اساتید موسیقی پیشنهاد می‌شود:

آموزش سنتور در وب سایت نت به نت

- استفاده از جعبه‌ی لایتنر

اصل «لزومِ داشتن تمرین پیوسته در یادگیری» ایجاب می‌کند که هنرآموز از یک متد ویژه جهت دستیابی به چنین مسیری بهره ببرد. استفاده از جعبه‌ لایتنر یکی از این روش‌هاست که در آن یادگیرنده با ترسیم نت‌ها روی کارت‌های مجزا و اجرای آن‌ها طی انجام یک سلسله تمرین مکرر و روزمره به شکل بازی، ذهن را ترغیب به حفظ مطالب می‌کند. با استفاده از این روش و انجام تمرین در بازه‌های زمانی روزانه و هفتگی هنرجو به‌ مرور می‌تواند هجای آوایی و نحوه‌ی اجرای نت‌های اصلی روی خطوط حامل را در انواع کلید، خصوصاً در کلیدهای رایج سل (Treble Clef) و فا (Bass Clef) که غالب تمرین‌های موسیقی روی آن‌ها انجام می‌شود، به حافظه بسپارد و بر آن‌ها مسلط شود.

- توجه به احساس

اجرای فالش در موسیقی حتی توسط یک فرد ناآشنا با ملودی و اصول و قواعد اجرا، به طور غریزی قابل ردیابی‌ست. ذهن انسان ذاتاً زیبایی را می‌شناسد و می‌تواند وجود یا عدم وجود هارمونی را در آن‌چه احساس می‌کند تشخیص دهد. بر همین اساس در تمرین نت‌خوانی نیز نوازنده می‌تواند ضمن روخوانی و نواختن نت‌ها، با قرار گرفتن در جایگاه یک شنونده، از بعد حسی به میزان صحت عملکرد خود پی ببرد. ضبط صدا حین خوانش همراه با اجرای نت‌های یک ملودی و سپس گوش‌سپاری و ارزیابی حسی آن‌ به عنوان یک متد، می‌تواند تا حدود زیادی مسیر تقویت نت‌خوانی را برای هنرآموز هموار کند.

- تمرین یادگیری بصری

منظور از تمرین یادگیری بصری تلاش برای فهم مستقیم زبان موسیقی یا ادراک بی‌واسطه است. شکل‌گیری این نوع تفکر مستلزم استفاده از سیستم یادگیری معکوس است. در این روش نوازنده ابتدا نت‌ها را با صدا و مشاهده‌ی شکل و موقعیت ظاهری‌شان بر روی خطوط حامل حفظ می‌کند، سپس نام آن‌ها را به‌ خاطر می‌آورد. این روش همان متدی‌ست که در تقویت یادگیری و به‌ خاطر سپاری زبان‌های بیگانه توصیه می‌شود. تمرین با این شیوه اگر با اجرای نت روی ساز و تمرکز روی دست‌ها و حرکت انگشتان همراه باشد می‌تواند منجر به تقویت حافظه‌ی عضلانی و تثبیت آموخته‌ها در ذهن ناخودآگاه نیز بشود.

با ارتقاء حافظه‌ی بصری، نوازنده به مرور به این توانایی دست خواهد یافت که نت‌های هر میزان را به صورت گروهی اسکن و اجرا کند و مشابه شیوه‌ی خوانش سلیس یک متن در زبان مادری، از نت‌خوانی هجا به هجا به روان‌خوانی ملودی برسد.

- نت‌نویسی از ملودی‌های ذهنی

نت‌نویسی از یک آهنگ یا هر ملودی شکل گرفته در ذهن و سپس اجرای نتِ نوشته شده بر روی ساز می‌تواند برای نوازنده یک چالش محسوب شود. این تمرین می‌تواند مهارت نوازنده را در نت‌‌خوانی و دشیفر کردن در انواع کلید افزایش دهد.

آموزش تار در وب سایت نت به نت

- به‌کارگیری هر دو دست در تمرین

تمرین اجرای نت‌ها و خطوط ملودی با هر دو دست، علاوه بر افزایش تمرکز در اجرا، بهبود خلاقیت و قدرت تحلیل ذهنی نوازنده، مهارت دستان او را نیز به میزان یکسان و به موازات یکدیگر افزایش می‌دهد. به منظور سهولت بیشتر در انجام این تمرین می‌توان در شروع، انگشتان هر دو دست را معادل خطوط حامل تجسم کرد و نت مربوط به هر خط حامل را روی انگشت مربوط به خودش نوشت.

- عبور از اشتباهات سهوی در اجرای نت

گاهی تمرین نت‌خوانی در سطح اجرای ملودی نوازنده را با وسواس فکری در زمینه‌ی اجرای صحیح نت‌ها مواجه می‌کند در حالی که نکته‌ی مهم‌تر در اجرای یک ملودی توانایی حفظ هارمونی و هماهنگی با گروه در هم‌نوازی‌هاست. لذا بر خلاف تصور عام، حفظ ریتم و تمپو، به علت لزوم هماهنگیِ زمانی با دیگر نوازندگان، در مقایسه با صحت نتِ‌ اجرا شده از اولویت بالاتری برخوردار است. بنابراین بهتر است نوازنده در هر دور تمرین ملودی از خطاهای خود در اجرای صحیح نت عبور کند و با زمان همراه باشد و تصحیح نت را به تکرارهای بعد موکول کند.

آموزش سه تار در وب سایت نت به نت

- بهره‌گیری از کتب و نرم‌افزارهای مخصوص نت‌خوانی

شروع تمرین نت‌خوانی، با روخوانی از نت‌ها بدون در نظر گرفتن جزئیات فنی موسیقی آغاز می‌شود. بر این اساس نوازنده می‌تواند از انواع کتاب‌های نتِ موجود در بازار مربوط به سازهای گوناگون با کلیدهای مختلف جهت تمرین استفاده کند. اما یکی از معروف ترین کتاب هایی که در این زمینه همواره مورد استقبال هنرجویان و مدرسان موسیقی قرار می گیرد «Pozzoli» است که محتوای آن، هم برای تمرین نت‌خوانی و هم تقویت سلفژ مناسب است. کتاب دیگری که برای این منظور مورد استفاده قرار می‌گیرد «آموزش ریتم‌های کاربردی» نوشته‌ی فرنان فونتن است. ملودی‌های این کتاب فاقد سرکلیدند و هنرجو می‌تواند متناسب با ساز دلخواه یا نوع تمرین مورد نظرش، با قرار دادن انواع سرکلید در ابتدای ملودی‌ها از محتوای آن استفاده کند. کتاب «تئوری بنیادی موسیقی» نوشته‌ی پرویز منصوری نیز از جمله کتب موسیقی‌ست که در آن از مفهوم نت‌خوانی در موسیقی سنتی ایران به تفصیل سخن رفته است.

به جز کتاب، امروزه از نرم‌افزارهای متعدد نیز برای یادگیری موسیقی به عنوان ابزارهای موثر آموزشی بهره گرفته می‌شود که در تمرین نت‌خوانی نیز می‌توانند تأثیری شگرف در تسریع و بهبود کیفیت یادگیری هنرجو داشته و حتی در مواردی امکان آموزش غیر حضوری او را برای مدرس فراهم ‌کنند. نرم‌افزارهای کاربردی «Learn to Play» و «SolfaRead» و نرم‌افزار فارسی «آموزش نت‌خوانی» از جمله این نرم‌افزارها هستند. این نرم‌افزارها یا به صورت کلی بر مبنای تنظیم نوع کلید، به عنوان معرف نوع ساز، و یا به طور اختصاصی بر مبنای یک نوع یا گروه ساز ویژه طراحی و مورد استفاده قرار می‌گیرند.

تهیه و تنظیم در وب سایت آموزش موسیقی نت به نت

نویسنده: فائزه بابائی (فرنوش)