تعریف ساده درآمد و پیش درآمد در موسیقی دستگاهی ایران
- انتشار1399/07/03
- بازدید
موسیقی دستگاهی یا سنتی ایران را می توان به منظومه خوش نقش و نگاری تشبیه کرد که هر یک از اجزای آن به طرز حیرت انگیزی در وفاق و تعامل با کل مجوعه قرار دارند. می توان گفت در این منظومه، سیاره ها همان دستگاه ها هستند که به گرد خورشید موسیقی اصیل ایرانی می گردند و خود این سیارات دارای قمرهایی هستند که همانند گوشه ها در ردیف های موسیقی در مدار سیاره خود در حرکتند. نظم و ترتیب سلسله مراتب در موسیقی سنتی ایرانی، در جهان موسیقی منحصر به فرد و بی همتاست. در این مقاله قصد داریم به تعریف دو قمر مهم منظومه موسیقی ایرانی، که به نامهای درآمد و پیش درآمد شناخته می شوند بپردازیم. البته فرض خود را بر این می گذاریم که خواننده این مقاله، مدراج تخصصی موسیقی را طی نکرده و نمیخواهد درگیر توضیحات و لغات تخصصی گردد و دلش میخواهد پس از خواندن آن، به طور اجمالی، ماهیت این دو را درک کرده و آگاهی عمومی ای نسبت به آنها دریابد. پس با ما همراه باشید.
آموزش تئوری موسیقی در وب سایت نت به نت
درآمد به زبان ساده
از در در آمدی و من از خود به در شدم گفتی کز این جهان به جهان دگر شدم
آموزش سنتور در وب سایت نت به نت
مسلما همه ما با دستگاههای موسیقی ایرانی و آوازهای آن حتی به طور مختصر آشنایی داریم. سالهاست که این موسیقی در تار و پود همه ایرانیان جریان داشته است و حتی کسانی که به آن علاقه ای ندارند، باز هم می دانند که موسیقی سنتی چیست. برای دستگاهها، ردیف های مختلفی تعریف شده است. افراد زیادی در شکل گیری ردیف ها نقش داشته اند که ردیف میرزا عبدالله و آقاحسینقلی از برجسته ترین آنها به شمار میروند. ردیف چیست؟ ردیف از به هم پیوستن زنجیر وار آهنگها و نغماتی تشکیل می شود که آنها را گوشه می خوانیم. گوشه های یک ردیف یا یک دستگاه یا یک آواز، همه از یک خانواده هستند و مجموع آنها یک دستگاه موسیقی را به روایت یک ردیف تشکیل می دهند. مثلا دستگاه ماهور مرکب از حدود 40 گوشه می باشد که هر کدام در مسیر آوایی دستگاه قرار دارد. تقریبا هر دستگاه و آواز، با گوشه ای نخستین به نام درآمد آغاز می گردد. دلیل استفاده از این تک بیت ناب شیخ اجل سعدی شیرازی در ابتدای این بند اشاره به این موضوع است: "کلید ورود به فضای ملودیک و زیبای یک دستگاه، درآمد می باشد". برای شرح ساده گوشه درآمد می توان از هنر سینما کمک گرفت. درآمد را میتوان همان سکانس اولیه یک فیلم سینمایی در نظر بگیریم. خصلت ذاتی سکانس نخست در فیلمها، بیان مود و ژانر کلی آن فیلم است. ریتم آرامی دارد و به نوعی آرامش قبل از طوفان را به نمایش می گذارد. فیلم نباید مستقیم به اوج خود برسد. باید ذهن بیننده برای دیدن لحظات اوج فیلم، از قبل آماده شده باشد. گوشه در آمد نیز همین است. بیانگر مد اصلی دستگاه می باشد، ضرب آهنگ کند تری نسبت به بقیه گوشه های دستگاه دارد و در کل یک معرفی حرفه ای بر کل اجرایی است که در یک دستگاه قرار است صورت پذیرد. یک فیلم سینمایی با ژانر ترسناک را در نظر بگیرید، در طول فیلم شاید بارها این ژانر تغییر کند. در قسمتی عاشقانه شود، به قالب طنز فرو رود و... ولی همیشه سکانس اولیه بیانگر ژانر اصلی فیلم است. در موسیقی دستگاهی نیز چنین است. در یک دستگاه با پرده گردانی می توان مد مبنا را عوض نمود و وارد دستگاههای دیگر شد. ولی قطعا درآمد، توصیف گر و یا شناسنامه آن دستگاه خواهد بود. اصولا درآمد بدون استفاده از شعر اجرا می گردد و چنانچه خواننده داشته باشد، معمولا بر روی اجرای درآمد از تحریر های سبک استفاده می شود. غالبا در انتهای اجرا، فرود موسیقی به گونه ای به گام اولیه درآمد باز می گردد و اجرا به پایان می رسد. هر چند واژه در آمد پس از تبدیل مقام به دستگاه به وجود آمده، اما قبل از آن نیز با نامهای دیگری در اسناد قدیمی آمده که جملگی این نامها به صفت آغازگری این گوشه اشاره می کند. مثلا عبدالقادر مراغه ای، موسیقی شناس بزرگ قرن نهم، واژه سربند را در آثار خود به کار برده که تحقیقات نشان می دهد توصیفش همان درآمد امروزیست.
تعریف تصنیف و مشخصات آن در موسیقی
آموزش سه تار در وب سایت نت به نت
پیش درآمد به زبان ساده
پیش درآمد قطعه ای آغازین برای یک سمفونی محسوب می شود. اگر بخواهیم با بیان ساده آن را توصیف کنیم، می توان گفت پیش درآمد معرفی نامه ایست برای اجرای رسمی یک دستگاه موسیقی و یا اکسترهای سمفونیک. هر محصول با ارزشی به همراه خود یک کاتالوگ یا معرفی نامه دارد که توصیف گر حالات و درونمایه آن می باشد. اگر بخواهیم باز هم از سینما برای تعریف پیش درآمد استفاده کنیم، پیش درآمد همان نقش تریلر یا پیش نمایش فیلم را دارد که به مخاطب می گوید فیلمی که میخواهید ببینید حس و حالش چگونه است، ژانرش چیست و... قبل از اینکه به تاریخچه پیدایش پیش درآمد بپردازیم کمی از ماهیت آن بگوییم. پیش در آمد یک قطعه موسیقایی است که از پیش توسط ردیف دانان و متخصصین برای اجرا در مقدمه یک برنامه موسیقی ساخته شده است. همانطور که از نامش پیداست، این قطعه پیش از درآمد اجرا می شود. دارای تمی تقریبا حماسی و در قالب ضرب آهنگی موزون (غالبا با وزن شش چهارم) اجرا می گردد. پیش درآمد در اصل، مقدمه ایست بر شروع اجرای یک دستگاه. تمپو یا سرعت نواخت آن معمولا کند می باشد (البته پیش درآمدهایی با ضرب تندتری هم ساخته شده که علی اکبر شهنازی و رکن الدین مختاری از متولیان این نوع پیش در آمد به حساب می آیند) و محوریت اجرایی آن با نوازندگان می باشد و آوای انسانی و یا آواز خوانندگان در آن جایی ندارد. پس از مشروطیت و باز شدن فضای اجتماعی موسیقی، جلسات خصوصی و غیر رسمی جای خود را به اجراهای گروهی به عنوان ارکستر در تالارها و محافل جمعیت پذیر تغییر داد. مشکلی که در این بین وجود داشت، تا قبل از آن زمان هیچ قطعه ای تحت عنوان پیش درآمد یا مقدمه به صورت رسمی و حساب شده وجود نداشت. این برای ارکسترها یک معضل به حساب می آمد. چرا که گاها مجبور بودند برای فضاسازی اولیه و آمادگی ذهن مخاطب، روی تکنوازی و بداهه نوازی نوازندگان حساب باز کنند. از این رو موسیقی سنتی میطلبید که از الگوهایی منسجم و از پیش ساخته شده برای این منظور بهره ببرد. هرچند پیدایش رسمی پیش درآمد به سبک و فرم امروزی را به درویش خان نسبت می دهند، اما قبل از آن نیز این موضوع مورد بحث موسیقی دانان بوده است. مثلا پس از تاسیس انجمن اخوت، گروههای موسیقی که برای اجرا گردهم می آمدند، کنسرت خود را با نواختن یک قطعه ضربی آغاز می کردند. همانطور که گفتیم این قطعات در قالب ردیف موسیقی نبود. اولین بار نیز رکن الدین مختاری در این انجمن زمزمه اجرای قطعه ای ضربی قبل از شروع اصلی کنسرت را به میان آورد. کم کم موسیقی دانان شهیر مثل درویش خان، نیاز به وجود قالب هایی مشخص از پیش درآمد را احساس کردند و چندین نوع پیش درآمد را برای حل این مشکل در دستگاههای مختلف به وجود آوردند. پس از آن بود که خلق و استفاده از پیش درآمد در موسیقی ایرانی وسعتی شتابنده گرفت. در مورد وضعیت امروزی پیش درآمد نیز باید گفت با توجه به اینکه در دوره معاصر اجراهای پیوسته و طولانی، کمی در بین آهنگسازان و مخاطبین رنگ باخته است؛ در حال حاضر استفاده از پیش درآمد در موسیقی سنتی کمتر از گذشته می باشد.
نویسنده: محمد حنطه ای
نظر دهید (برای اعضا)