آموزش کوک سه تار در دستگاه های مختلف

سلام و درود بر شما همراهان و هنرجویان عزیز وبسایت آموزش موسیقی نت به نت. همانطور که در قسمت مبانی موسیقی ایرانی دستگاه های مختلف موسیقی ایرانی برای شما خوبان توضیح داده شده است و اطلاع دارید، هر یک از دستگاه های موسیقی و آوازی ایرانی حال و هوای مخصوص به خود را دارند؛ برای آنکه هنگام نوازندگی تار و سه تار بتوانید حال و هوای سازتان را با دستگاه مربوطه هماهنگ نمایید لازم است ساز خود را بر اساس آن دستگاه یا آواز کوک کنید. در این مقاله آموزشی، علی اقبال نوازنده و مدرس تار و سه تار، کوک انواع دستگاه های موسیقی و آوازی ایرانی را برای سازهای تار و سه تار به شما هنرجویان گرامی آموزش می دهند.

در آغاز لازم است این نکته را ذکر کنیم که این مقاله برای نوازندگان تار نیز مفید و قابل بهره برداری خواهد بود، زیرا کوک ساز تار با سه تار یکی است، فقط در سه تار، سیم ها تکی هستند اما در تار به صورت جفتی می باشند. سیم های بم نیز که در تار و سه تار جفتی میباشد. در ابتدا مقدمه ای از کوک اصلی سه تار توضیح داده می شود، سپس حالت های کلی کوک سه تار معرفی می شوند و در آخر کوک سه تار در دستگاه های مختلف به شما آموزش داده می شود. دقت داشته باشید که برای آموزش بهتر هر قسمت، ویدیوی آموزشی تهیه و در پایان هر بخش از مطلب قرار داده شده است، لطفا ویدیوها را نیز مشاهده فرمایید و نکات و مطالبی که بیان می شود را به طور کامل رعایت فرمایید.

آموزش سه تار در وب سایت نت به نت

مقدمه ای بر کوک تار و سه تار

کوک اصلی سه تار « دو – سل – دو – دو » است یعنی طبق دیاپازون، سیم اول روی نت « دو»، سیم دوم «سل» و سیم های جفتی نیز روی نت «دو» کوک می شوند. شما به دو طریق میتوانید ساز را کوک کنید:

1. با استفاده از تیونر

2. با استفاده از روش گوشی (شنیداری)

در روش اول کار بسیارساده است و اکثر نوازندگان تازه کار، از این روش استفاده می کنند. در این روش تک تک سیم ها را بوسیله تیونر تنظیم و کوک میکنند. در روش «گوشی » نیاز به تجربه بیشتری دارید و باید صدای نت ها را به خوبی بشناسید؛ اما برای شروع استفاده از روش گوشی میتوانید ابتدا فقط سیم اول را طبق تیونر کوک کنید و سپس برای کوک کردن بقیه سیم ها، کوک سیم اول را مبنا قرار داده و بقیه سیم ها را بر اساس آن کوک کنید. شیوه قدم به قدم این روش این است که سیم اول را طبق تیونر روی نت «دو» کوک می کنید، سپس به سراغ کوک سیم دوم می روید، روی سیم اول پرده «سل» را بگیرید و مضراب بزنید، این کار را چند بار انجام دهید و خوب به صدا گوش دهید تا آن را در ذهنتان ذخیره کنید و کاملاً به خاطر بسپارید؛ حال گوشی سیم دوم را خیلی آرام سفت و یا شل کنید تا به صدای سل نزدیک شود. هر از چندگاهی باز با همان پرده «سل» تطبیق دهید، علاوه بر این اگر تیونر هم کنار دستتان باشد خیلی بهتر است. می توان گفت الان هم زمان به دو روش در حال تست کوک بودن سیم دوم هستیم: 1 – تطبیق آن با پرده سل روی سیم « اول » 2 – مضراب زدن و مقایسه با تیونر. پس از اینکه سیم دوم هم کوک شد، سیم های جفتی یا همان سیم های بم را نیز با توجه به روش های فوق کوک کنید.

آموزش آهنگ برای تار و سه تار

کوک سه تار در حالت های مختلف

کوک « دو – سل – دو – دو » گرچه کوک اصلی سه تار است، اما این یک کوک قراردادی است. معمول است که در موسیقی ایرانی کوک سه تار و تار یک پرده پایین تر از نت اصلی کوک شود، یعنی هر 4 سیم سه تار یک پرده پایینتر کوک شود و در واقع سیم ها به صورت « سی بمل – فا – سی بمل – سی بمل » کوک میشود. در جدول زیر سه حالت مختلف کوک سه تار، برای شما نشان داده می شود. به ترتیب از اولی که سیمها سفت تر است تا سومی که شل تر میشود. در ادامه برایتان توضیح داده می شود که هرکدام از این حالتها چه تاثیری در نواختنتان دارد.

روش کوک سه تار به وسیله تیونر

اگر در شناخت پرده و نیم پرده مشکل دارید به تصویر زیر جدول توجه کنید. با توجه به  تصویر زیر، فواصل « پرده و نیم پرده » در یک آکتاو را خواهید شناخت.

شناخت پرده های سه تار

وضعیت اول

اولین وضعیت، همان کوک « دو – سل – دو –دو » یعنی کوک متداول سه تار است که معادل گامهای موسیقی کلاسیک است . یعنی دو و سل آن دقیق معادل دیاپازون کوک میشود. در این حالت سیم مقداری سفت است. این حالت بیشتر برای اجراهای تک سیم مناسب است. شفافیت صدای خوبی تولید میشود اما طنین سیم ها کم میشود.

وضعیت دوم

در این حالت، سیم ها کمی شل تر میشوند و به اندازه دو نیم پرده پایینتر از کوک اصلی  کوک میشوند، شفافیت صدا مطلوب است و همچنین طنین خوبی را از سیم ها شاهد خواهیم بود. این کوک برای قطعات ایرانی مناسب است و ناله و احساس قطعه را زیباتر منتقل میکند. در این حالت نیز ریز بهتری خواهیم نواخت.

وضعیت سوم

در حالت سوم، سیم ها بازهم نسبت به قبل شل تر و به اندازه سه نیم پرده پایینتر از کوک اصلی  کوک میشوند. در این وضعیت طنین ساز زیاد است اما از شفافیت آن کاسته میشود. صدای قدیمی از ساز ایجاد میشود و تداخل سیمها بیشتر خواهد بود. از این کوک معمولا برای تمرین استفاده میکنند، زیرا صدای آن کمتر است. در ضمن اگر برای مدت طولانی مثلا 7 الی 10 روز تمرین نخواهید کرد، روی این حالت کوک کنید تا فشار کمتری به گوشی ها و سیم گیر وارد شود.  به این نکته توجه کنید که در « کوک اصلی » همیشه بین سیم اول و دوم  2.5 پرده فاصله وجود دارد، به زبانی دیگر بین سل و دو – یا فا و سی بمل 2.5 پرده فاصله وجود دارد. 

ویدیوی آموزشی حالت های مختلف کوک ساز تار و سه تار را مشاهده کنید 

کوک سه تار در دستگاه های مختلف موسیقی ایرانی

هنرجویان عزیز توجه کنید که در ادامه مقاله طبق همان کوک اصلی سه تار یعنی « دو – سل – دو – دو » کوک های مربوط به دستگاه های مختلف برای شما عزیزان توضیح داده می شود و اگر بخواهید کوکی را پاینتر از حالت خود تنظیم کنید، ابتدا طبق جدول هر دستگاه مانند تیونر کوک کنید، سپس با الگوی جدول بالا آن را به حالت دلخواه تنظیم کنید. لازم است به این نکته اشاره کنیم که در این مقاله با استناد به کتاب ردیف میرزاعبدالله به روایت دایوش طلایی، با کوک های متداول برای تار و سه تار آشنا میشوید و نا گفته نماند استاد احمد عبادی کوک های زیادی را برای هر دستگاه به دست آورده اند ولی ما به دلیل اینکه شما هنرجویان عزیز، سردرگم نشوید از بیان آنها چشم پوشی کرده ایم. برای سهولت در یادگیری کوک ها برای هر دستگاه، دو تصویر و یک ویدیو تهیه و تدوین نموده ایم و چنانچه نکته ای برایتان نا مفهوم بود حتماً از آنها بهره ببرید. جدول زیر نشانگر الفبای نت ها به لاتین است و اگر با نام نت ها به لاتین مشکل داشتید، می توانید از آن کمک بگیرید.

خرید سه تار استاندارد و مرغوب از سایت نت به نت

کوک دستگاه ماهور و چهارگاه

کوک دستگاه ماهور و چهارگاه مشترک است و به صورت «دو – سل – دو – دو» میباشد. همانطور که مشاهده می کنید، این کوک، کوک پایه تار و سه تار است اما برای آنکه حس و حال دستگاه ها بهتر بیان شود، برای دستگاه های مختلف، کوک های مختلفی را در نظر گرفته اند. برنامه تیونر را باز کنید و به سیم اول مضراب بزنید، تیونر باید حرف c را نشان دهد یعنی نت « دو »، حالا به سیم دوم مضراب بزنید، تیونر باید حرف g یعنی نت «سل» را نشان بدهد و همینطور به سیم های آخر مضراب بزنید و هر سیم را تک تک امتحان کنید، به این دلیل که تیونر صدای همزمان هردوسیم را نمیتواند تحلیل کند باید آنها را تک تک تست کنید برای کوک آنها تیونر باید حرف c  را نشان بدهد.  در ادامه تصاویر مرتبط با کوک دستگاه ماهور و چهارگاه و ویدیوی آموزشی آن را مشاهده فرمایید.

حتماً ویدیوی آموزشی کوک تار و سه تار در دستگاه ماهور و چهارگاه را مشاهده کنید 

خرید پکیج آموزش سه تار بخش ماهور

کوک دستگاه شور و آوازهای متعلق به آن

کوک دستگاه شور و آوازهای متعلق به آن یعنی ابوعطا و دشتی و افشاری روی نت های «دو – سل – دو – فا» است. مانند قبل سیم ها را با تیونر کوک میکنید، به این شکل که سیم اول دو، سیم دوم دو و سیم سوم نیز روی نت دو میباشد. در کوک شور فقط سیم بم « سیم آخر» روی نت فا کوک میشود، لذا دقت کنید برای کوک آن تیونر باید حرف f را نشان بدهد. برای کوک سیم آخر دقت کنید که خیلی آرام آرام گوشی را بپیچانید زیرا کوک فا کمی بالا است و اگر سریع گوشی را بپیچانید، امکان دارد سیم پاره شود. اکنون به تصاویر مربوط به کوک تار و سه تار در دستگاه شور و آوازهای متعلق به آن نگاه کنید و ویدیوی آموزشی آن را مشاهده فرمایید.

ویدیوی آموزشی کوک ساز تار و سه تار در دستگاه شور را مشاهده کنید 

خرید پکیج آموزش سه تار بخش شور

کوک آواز بیات ترک (از متعلقات دستگاه شور)

بیات ترک نیز یکی از آوازهای دستگاه شور است، اما چون حال و هوای آن کمی متفاوت است برای آن کوکی جدا در نظر گرفته اند. کوک آن « دو – سل – سی بمل – فا » میباشد. سیم های اول و دوم که مثل قبل است، سیم سوم « سی بمل » و سیم چهارم، «فا» کوک می شود. نکته ای که در این قسمت باید به آن دقت کنید این است که بعضی دوستان هنگام کوک نت های « بمل یا کرن » مشکل دارند زیرا برخی تیونرها بمل و کرن را نشان نمیدهد، در این مواقع راهکار پیشنهادی این است که اینها را با روش گوشی کوک کنند. مثلا قرار است سازتان را بیات ترک کوک کنید، باید سیم سوم «سی بمل باشد» پرده سی بمل یا همان پرده 13 روی سیم اول را بگیرید و مضراب بزنید، حالا سیم سوم را با این صدا، هم صدا کنید. کوک را بالا و پایین ببرید تا به صدای سی بمل برسید. اگر نوشتار مطلب برایتان نامفهوم است، در ویدیوی مربوطه بیشتر توضیح داده شده است. به تصاویر نام نت ها و کوک تار و سه تار برای آواز بیات ترک، دقت کنید و ویدیوی آموزشی آن را مشاهده نمایید.

ویدیوی آموزشی کوک سازهای تار و سه تار برای آواز بیات ترک را مشاهده نمایید

خرید پکیج آموزش سه تار بخش آواز بیات ترک

کوک تار و سه تار در دستگاه سه گاه

کوک دستگاه سه گاه « دو – سل – لا کرن – فا » میباشد. سیم های اول و دوم که مثل قبل کوک میشود. سیم سوم «لا کرن» و سیم چهارم هم روی نت «فا» کوک میشود. در اینجا هم برای سیم سوم که «لا کرن» است میتوانید از سیم اول کمک بگیرید. پرده یازدهم یعنی همان پرده «لاکرن» روی سیم اول را بگیرید و مضراب بزنید، حالا سیم سوم را با آن هم صدا کنید، به این روش، خیلی راحت سیم سوم را کوک میکنید. در ادامه ضمن مشاهده تصاویر قرار گرفتن نت ها در کوک تار و سه تار برای دستگاه سه گاه، ویدیوی آموزشی کوک دستگاه سه گاه را نیز ببینید.

ویدیوی آموزشی کوک ساز تار و سه تار در دستگاه سه گاه را مشاهده کنید 

کوک دستگاه نوا، دستگاه همایون و آواز بیات اصفهان

دستگاه نوا و همایون جزء دستگاه های اصلی موسیقی ایرانی می باشند و آواز بیات اصفهان نیز از متعلقات دستگاه همایون است. هر سه اینها کوک مشترک دارند، یعنی روی نت های «دو – سل – ر – ر» کوک می شوند. سیم اول و دوم که مانند قبل کوک میشود، اما سیمهای سوم و چهارم را باید روی نت «ر» یعنی یک پرده بالاتر از « دو» کوک کنید، لذا تیونر شما باید حرف d را نشان بدهد. تمام آهنگهای دستگاه همایون، اصفهان و نوا را میتوانید با این کوک بنوازید. حتماً برای یادگیری بهتر، تصاویر کوک دستگاه نوا، همایون و آواز بیات اصفهان و ویدیوی آموزشی مربوطه را مشاهده فرمایید.

ویدیوی آموزشی کوک تار و سه تار در دستگاه نوا، همایون و آواز اصفهان را مشاهده کنید 

کوک دستگاه راست پنجگاه

کوک دستگاه راست پنجگاه روی نت های «دو – فا – دو – دو» است و راست پنجگاه، تنها دستگاهی است که در آن سیم دوم تغییر کوک میدهد. چنانچه توجه کنید در تمام کوک ها سیم دوم روی نت «سل » کوک می شد اما در دستگاه راست پنجگاه، سیم دوم روی «فا» کوک می شود. پس دقت کنید در این دستگاه، تیونر برای کوک سیم دوم باید حرف f را نشان بدهد. بقیه سیم ها نیز روی نت «دو» کوک می شوند. لطفاً، با توجه به تصویر نت ها و کوک ساز در دستگاه راست پنجگاه، ویدیوی آموزشی مرتبط با آن را نیز ملاحظه فرمایید.

ویدیوی آموزشی کوک تار و سه تار در دستگاه راست پنجگاه را مشاهده کنید 

امیدواریم از مطالب و ویدیوهای آموزشی، استفاده کنید و از نوازندگی ساز خود لذت ببرید. برای همه شما آرزوی موفقیت و سربلندی داریم.