تعمیرکار سه تار خود باشید

بدون شک برای شما هم پیش آمده که برای سازتان مشکلاتی به وجود بیاید که هر چند خیلی جزئی و ساده به نظر برسد ولی کار شما را لنگ بگذارد و مجبورتان کند آن را پیش تعمیرکار ساز ببرید.

 مشکلاتی همچون: پاره شدن سیم سه تار، پاره شدن پرده سه تار، خالی شدن زود به زود کوک، گز زدن سه تار، تنظیم نبودن خرک، رفتن رنگ صفحه در قسمتی که مضراب می زنید و غیره. این مواردی که ذکر کردم ایرادات جزئی است که اگر یاد بگیرید و خودتان راحت آن را مرتفع کنید، دیگر نیاز نخواهد بود به دنبال تعمیرکار ساز بگردید و پول و وقت خودتان را هدر دهید. از آنجا که تا به حال مقاله و یا کتابی ندیدم که در این مورد صحبت کند یا کسی راه و روش اینگونه تعمیرات جزئی سه تار را آموزش بدهد؛ طبق تجربه خودم و تحقیقاتی از اساتید، این مقاله را نوشتم تا وقت و پول هنرجویان سه تار به هدر نرود و خودشان مشکلاتشان را حل کنند. و تنها زمانی به تعمیرکار ساز مراجعه کنند که به مشکلاتی جدی تری و اساسی برخورد می کنند. در ادامه با من همراه باشید تا برایتان مفصل تر توضیح دهم.

آموزش سه تار در وبسایت نت به نت به صورت رایگان

تعویض سیم سه تار

شما به دو دلیل سیم سه تار خود را عوض میکنید. اول اینکه سیم پاره شده و دوم اینکه پوسیده یا فرسوده گردیده باشد.در غیر این صورت نیاز به تعویض سیم ندارید. حالا موضوع را بازتر میکنیم. چه زمانی سیم پاره میشود؟

وقتی که یا در حین کوک کردن، سیم را زیاد سفت می کنید و یا اینکه ناخنتان به سیم گیر کرده و آن را پاره می کند. پس باید آن را عوض کنید. اگر بار اولتان باشد، نمی دانید چه باید بکنید و احتمالا سیم اضافه هم ندارید. پس باید برای اولین بار ساز را به مغازه ساز فروشی ببرید تا برایتان سیم را تعویض کند. توصیه میکنم خوب به استاد کار دقت کنید تا روش بستن سیم را یاد بگیرید،. در ضمن به عنوان یدک، دو دست کامل سیم سه تار را هم تهیه کنید. چون دفعه بعدی  قرار است خودتان آن را عوض کنید.

آشنایی با بسته های آموزشی سه تار

 و اما روش کار: سیم هایی که در بازار وجود دارد  یا متری است که از قرقره به اندازه سیم گیر تا گوشی ها آنها را قطع میکند (به تعداد چهار سیم)، و یا اینکه به صورت بسته بندی و پک شده می فروشند. تفاوت این دو در این است که سیم های داخل پک انتهایش تابیده شده ولی متری که بخرید باید خودتان آن را بتابانید. ما تصور میکنیم سیم کاملاً خام است و تابانده هم نشده و قرار است این کار را خودمان از اول انجام دهیم.

آموزش سه تار بدون رفتن به کلاس

تابیدن سیم سه تار

با توجه به تصویر زیر ابتدا سر سیم را روی خود سیم می گذاریم (مقداری بلندتر بگیرید که سیم برای تابیدن دور خود فضای اضافی داشته باشد). یک حلقه ایجاد می شود. حال انگشت کوچک خود را داخل حلقه می کنیم و سیم را می تابانیم. سعی کنید این کار را با سرعت انجام دهید تا کامل دور سیم تابیده شود. تعمیرکاران ساز چون زیاد این کار را انجام می دهند یک دستگاه کوچک مخصوص به این کار دارند و یا اینکه قلابی را سر یک دریل می بندند و سیم را دور قلاب می اندازند و دریل را روشن میکنند تا سیم تابیده شود. ولی ما چون خیلی کم به تعویض سیم نیاز داریم، با همان انگشت کوچک این کار را انجام می دهیم. سر دیگر سیم را هم به همین حالت بتابانید تا بعد از آن به مرحله بعد برسیم.

انداختن سیم روی سه تار

حالا که حلقه ایجاد شده، آن را داخل شیار سیم گیر می اندازیم. هر سیم را به تناسب جای آن، داخل شیار مورد نظر قرار می دهیم. به عنوان مثال من سیم اول را روی ساز می اندازم. سیم اول یا همان سیم "دو" را در شیار اولی از سمت راست می اندازیم. بعد سیم را هدایت می کنیم تا لب شیطانک. پشت شیطانک پرده ای بسته شده، سیم را از زیر آن رد میکنیم و تقریبا 30 سانتیمتر بیرون میکشیم. حلقه دومی که در مرحله قبل زدیم، در اینجا کاربرد دارد. مانند شکل زیر آن را دور گوشی می اندازیم و سپس آرام آرام می پیچانیم. دقت کنید گوشی اول را خلاف جهت عقربه ساعت بپیچانید.

شاید بپرسید چرا؟ می توانید امتحان کنید. اگر جهت عقربه ساعت بپیچانید، سیم از مسیر مستقیم خارج می شود و امکان دارد به گوشی کناری هم گیر کند. حال، همانطور که با دست چپ گوشی را می پیچانید، با دست راست سیم را هدایت کنید تا پیچ نخورد و تا نگردد. سیم را تا به قدری سفت کنید تا روی خرک قرار گیرد. وقتی روی شیار اولی روی خرک قرار گرفت، سیم آماده کوک شدن است.

نکته: همیشه چند دقیقه زمان بدهید تا سیم کش اولیه ی خود را پیدا کند، سپس ساز را کوک کنید.

ویدیوی بستن سیم سه تار را مشاهده کنید

آموزش بستن پرده سه تار

همه می پرسند چه زمانی باید پرده ساز را عوض کنیم. ما به سه دلیل پرده سه تار را تعویض میکنیم: 1- شل شدن پرده  2 – ریش ریش شدن و نازک شدن پرده  3 – پاره شدن پرده. علت همه اینها پوسیدگی و از بین رفتن استحکام پرده هاست. پرده ها به مرور زمان با مجاورت هوا و عرق دست کم کم از بین رفته و باید تعویض شوند. این مشکلی بود که نه تنها هنرجویان، بلکه خود من نیز بارها گرفتارش بودم. حس بد پاره شدن پرده سه تار را زیاد تجربه کردم مخصوصاً وسط اجرا. بارها تلاش کردم گره آن را یاد بگیرم ولی هر بار نمی شد و من نا امید می شدم تا بالاخره عزم خودم را جزم کردم که تا این کار را یاد بگیرم. من عادت دارم، در هر کاری که مشکل دارم یا از آن می ترسم، بیشتر به سمتش می روم و روی آن زوم میکنم و سماجت به خرج می دهم تا موفق شوم. بستن پرده سه تار هم از آن مشکلاتی بود که حسابی با من لج کرده بود و من بلاخره موفق شدم یاد بگیرم و حالا تجربه خودم را در اختیار شما قرار می دهم.

شناخت پرده های سه تار

روش بستن پرده سه تار

دو روش برای بستن پرده تار و سه تار وجود دارد. 1- گره روی شیار ۲– گره زیر شیار. گره زیر شیار محکم تر است و راحت تر میتوان گره زد. اما به مرور زمان دسته ساز را زخمی می کند. گره روی شیار کمی سخت تر است اما دسته ساز اصلا زخمی نمی شود. در اینجا بستن پرده ساز به روش گره "روی شیار" را به شما آموزش می دهم. 

 لوازم مورد نیاز بستن پرده : پرده مرغوب  « روده تابیده شده گوسفند » - قیچی- دم باریک - پودر بچه و آب . در ادامه برایتان کاربرد همه اینها را توضیح می دهم.

ابتدا "پرده" را با آب کمی خیس کنید تا منعطف شود. سپس آن را چند بار بکشید تا از استحکام آن مطمئن شوید. اگر قرار است پاره شود همان موقع اتفاق بیفتد بهتر است. روی آن قسمت از دسته که قرار است پرده را ببندید، کمی پودر بچه بریزید (به این دلیل که وقتی می خواهیم پرده را پایین تر بکشیم، اصطکاک کمتری با دسته ایجاد شود). همیشه پرده را به اندازه سه پرده بالاتر از جای خود ببنید چون وقتی پرده را پایین تر کشیدیم، محکم تر می شود.

حال بستن را شروع میکنیم. سر پرده را با شصت دست چپ نگه میداریم. یک دور، دور دسته می پیچانیم و از روی پرده رد می کنیم و دورهای بعدی را از سمت چپ پرده می بندیم (بسته به تعداد دور پرده). سر پرده را از سمت چپ از داخل شیار رد می کنیم. دو سر پرده را 180 درجه می چرخانیم، دوباره همان قسمتی را که یک بار از شیار عبور دادیم از آن رد می کنیم. اکنون یک حلقه به وجود آمده، سر پرده را از داخل این حلقه رد میکنیم. حالا دو سر پرده را با دم باریک از دو طرف می کشیم. دقت کنید ضربه نزنید چون پاره میشود. بعد با قیچی اضافات آن را بچینید. هم اکنون پرده مورد نظر بسته شده و حالا با دو دست خود پرده را پایین بکشید تا سر جای اصلی خود قرار گیرد. تصاویر زیر به شما کمک میکند تا روش گره روی شیار را بهتر یاد بگیرید. آموزش من برای سه تاری بود که سیم ندارد. اگر سازتان سیم دارد، هر دور پرده از زیر سیم ها رد می شود.

ویدیوی مربوط به بستن پرده سه تار را مشاهده کنید 

خالی شدن زود به زود کوک سه تار

بیایید بررسی کنیم چرا کوک سه تار شما زود به زود خالی می شود. پیش از بررسی باید چند نکته مهم را خدمتتان عرض کنم. هنگامی که سازتان را داخل کاور می گذارید دقت کنید گوشی ها به کاور گیر نکند. ساز را با احتیاط حمل کنید، مخصوصا وقتی آن را داخل ماشین قرار می دهید. حواستان باشد چیزی را روی ساز قرار ندهید، حتی اجسام سبک. و نکته آخر اینکه ساز را هرگز در مکان های مرطوبی مثل نزدیک حمام و آشپزخانه قرار ندهید. اینها مواردی است که باعث خالی شدن زود به زود کوک می شود. ناگفته نماند سازهای بی کیفیت که در تراش گوشی های آن دقت نشده، بی دلیل کوک خالی می کند و باید تغییراتی در گوشی آن ایجاد کرد. در ادامه به شما یاد می دهیم که در این مواقع چه  کاری انجام دهید.

تغییرات روی گوشی های سه تار

علت اصلی خالی شدن کوک سه تار کاهش اصطکاک گوشی ها در جایگاه خود است و آنچه باعث از بین رفتن این اصطکاک می شود، گردش مداوم گوشی بر اثر کوک زیاد و همچنین رطوبت هوا است. بنابراین، تصمیم بر این است تا خودمان این اصطکاک را ایجاد کنیم. برای این کار به دو وسیله نیاز دارید . 1- سمباده نرم (سمباده چوب) 2- پودر بچه.

 و اما روش کار: گوشی آن سیمی را که زود به زود کوک خالی می کند را شُل کنید و کلا سیم را باز کنید. با سمباده نرم خیلی آرام گوشی را بسایید، تا حدی که به مقدار ناچیزی زبر شود. می توانید سمباده را تا کنید و گوشی را داخل آن بپیچانید تا همه جای گوشی به صورت یک دست ساب بخورد. باید تاکید کنم خیلی ملایم این کار را انجام دهید. و اما نقش "پودر بچه" چیست؟ پودر بچه خاصیت زبری و جذب رطوبت را دارد. مقداری از آن را در جای گوشی ریخته و بعد گوشی را داخل کنید و مقداری فشار دهید تا کامل داخل رود و آن را به آرامی بپیچانید تا در جای خود ثبات پیدا کند. اگر طبق نکات بالا عمل کرده باشید خواهید دید گوشی دیگر به راحتی نمی چرخد و فقط به اندازه ای که بتوانید بپیچانید میچرخد و دیگر سیم مورد نظر زود به زود کوک خالی نمیکند. در مورد سیم های دیگر نیز می توانید همین کار را انجام دهید.

در ویدیوی زیر به شما یاد میدهیم چه کار کنید تا سه تار شما دیرتر کوک خالی کند 

برطرف کردن گِز زدن در سه تار

گز زدن از مواردی است که اعصاب نوازنده را به شدت خورد میکند و بسان سوهان روح نوازنده را میساید. گز زدن همان صدای ناقص و نا مطلوبی است که بعد از زدن مضراب به سه تار ایجاد میشود. خیلی از هنرجویان علت را می پرسند. از همین رو قصد دارم مواردی که باعث گز زدن سیم سه تار می شود را برایتان عنوان کنم. پیش از آنکه عیب های کلّی را خدمتتان عرض کنم، متذکر میشوم دقت فرمایید کوک سازتان خیلی پایین نباشد. وقتی کوک ساز پایین باشد و مضرابی قوی به آن بزنید به دلیل ارتعاش زیاد، آن سیم گز خواهد زد و شما به غلط تصور میکنید سازتان ایراد دارد. و اما نکاتی که خودتان باید بررسی کنید:

1 – از زیر سیم ها تمام پرده های ساز را مشاهده کنید. بعضی پرده ها به دلیل انگشت گذاری مکرّر ساییده می شوند و پایین تر میروند. لذا پرده های کناری آن بالاتر خواهند بود و هنگامی که آن پرده ساییده شده را میگیرید "گز" میزند. و یا اینکه پرده ای ریش ریش شده است و در حال پاره شدن است. چنانچه شاهد چنین مواردی بودید، پرده مورد نظر را تعویض کنید.

2 – خرک را با دقت بررسی کنید. سیم ها می بایست دقیقا روی خرک باشد. گاهی شکاف روی خرک عمق کمی دارد و بر اثر ارتعاش، آن سیم گز می زند. با یک اره مویی یا چاقوی اره ای در حد نیم میلیمتر عمق شکاف را بیشتر کنید.

آموزش تئوری موسیقی در وب سایت نت به نت

3 – شیطانک را هم مثل خرک بررسی کنید. مطمئن شوید سیم ها داخل شیار شیطانک باشند. اگر عمق شکاف آن کم بود، با چاقو اره ای یا اره مویی کمی عمق شکاف را بیشتر کنید.

4 – سیم گیر سه تار را بررسی کنید. احتمال میرود موقع بستن سیم ساز، دو سیم را داخل یک شکاف انداخته باشید. ارتعاش حاصل از یک سیم، روی سیم دیگر تاثیر خواهد گذاشت و سیم گز خواهد زد.

مواردی که خدمتتان عنوان کردم دلایل اصلی گز زدن سیم سه تار است که با کمی دقت می توانید مشکل را پیدا کنید و خودتان آن را مرتفع کنید. اگر با بررسی ساز، این مواردی که گفتم را مشاهده نکردید اما باز هم سازتان صدای گز داد، احتمال تاب برداشتن دسته و یا پایین رفتن خرک روی صفحه می رود. این ها تعمیرات تخصصی است که حتما یک استاد کار بلد باید آن را رفع عیب کند و کار شما نیست.

 تنظیم کردن خرک

خرک سه تار و تار نقش مهمی در تولید صدای ساز دارد. خرک در دو وضعیت میتواند بر صدای سه تار تاثیر بگذارد.

1 – ارتفاع خرک

هرچه ارتفاع خرک بیشتر باشد فاصله آن با صفحه کم میشود و ارتعاش کمتری را به صفحه منتقل می کند. 80 درصد کیفیت صدای ساز به صفحه بستگی دارد، اگر ارتفاع خرک زیاد باشد صدای ضعیف شده به خرک برخورد میکند و بازتاب و انعکاس خوبی از صفحه نخواهد داشت. پس پیشنهاد میکنم خرک سه تار خود را بررسی کنید. با خط کش و یا کولیس اندازه بگیرید، ارتفاع آن بایستی بین 6 الی 7 میلیمتر باشد.

2-عقب یا جلو بودن خرک

اگر میخواهید جای استاندارد خرک را روی صفحه سه تار پیدا کنید، سه انگشت خود را بین خرک و قسمت انتهایی ساز قرار دهید. اندازه نرمال آن را طبق این الگو تنظیم کنید. اگر بیشتر بود خرک را به عقب بکشید و اگر کمتر بود خرک را بالاتر ببرید. عقب یا جلو بودن خرک نقش بسیار مهمی در زیر یا بم بودن صدای سازتان خواهد داشت.

چگونه ارتفاع خرک سه تار را تنظیم کنیم

فقط در صورتی که دستی در کار فنی دارید کاری که میگوییم را انجام دهید در غیر این صورت امکان دارد خرک سازتان را معیوب کنید. با توجه به مطالبی که در بالا عنوان کردم، چنانچه حس کردید ارتفاع خرک زیاد است، آن را از زیر سیمها خیلی آرام بیرون بیاورید. سپس با سمباده نرم یا همان سمباده چوب، به صورت خیلی ملایم و یک دست آن را بسایید. دقت کنید همه جای خرک به صورت یکنواخت ساییده شود. برای این کار، پیشنهاد می کنم سمباده را روی سطحی صاف قرار داده و خرک را روی آن بکشید و هر از چند گاهی با خط کش یا کولیس آن را اندازه بگیرید تا ارتفاع آن به 6 الی 7 میلیمتر برسد. بعد از اینکه ارتفاع خرک به اندازه نرمال رسید، با دستمالی خشک زیر خرک را پاک کنید تا خاکه های چوب زیر آن نمانده باشد. سپس خیلی آرام تک تک سیم ها را بلند کرده و خرک را زیر آنها قرار داده و سیم ها را در شیارهای مخصوص به خود ثابت کنید.

هشت نکته کاربردی برای تمرین تاروسه تار

رفتن رنگ صفحه سه تار

اگرناخنتان یا مضراب سیمی که بر انگشتانتان است زیاد به صفحه می خورد، به مرور زمان آن قسمت ساییده میشود و کمی رنگ آن نیز سفید می گردد. البته این مورد ایراد نیست، ولی اگر به صورت چاله ای در بیاید باعث خراب شدن صفحه میشود. اما اگر تنها کمی رنگ آن سفید شده، میتوانید خودتان آن را درست کنید. رنگ اصلی که به چوب ساز می زنند "لاک الکل" است. اگر رنگ صفحه سازتان قهوه ای است به شما یک راهکار جالب معرفی میکنم. مقداری پودر قهوه را با کمی پارافین مخلوط کنید و با پنبه به آن قسمت بمالید. خواهید دید قسمتی که سفید شده، رنگ قهوه ای به خود می گیرد و دیگر سفید شدگی در آن مشخص نخواهد بود. دوستان عزیز، اگر صفحه زیاد ساییده شده و حالت یک چاله را پیدا کرده، این یک ایراد است و باید سازتان را به یک استاد کار نشان دهید تا برای آن یک فکر اساسی بکند.

در ویدیوی زیر، روشی کاربردی برای ترمیم رنگ صفحه سه تار را مشاهده کنید 

تهیه شده در وب سایت نت به نت

  اگر به ساز سنتور علاقه دارین پیشنهاد میکنیم حتما از قسمت آموزش سنتور سایت نت به نت دیدن کنید.